W małym kinie

To był punkt wyjścia?

K.W.: Tak. Temat kin w Polsce w ogóle nie był poruszony badawczo. To był moment, kiedy cyfryzacja już weszła do multipleksów, a jeszcze na dobre nie zagościła w małych kinach. Mieliśmy świadomość, że może jest to ostatnia chwila, że niektóre kina w ciągu roku, dwóch lat mogą zwyczajnie paść i fajnie byłoby je jeszcze zobaczyć, a oprócz tego obserwować jak te, które znalazły się już w tej sytuacji, sobie radzą. Założyliśmy sobie, że zachowamy dystans, ale nie do końca się to udało. W trakcie badań zachłysnęliśmy się magią starego kina. Wtedy narodził się również pomysł, aby powstał portal. Pierwszy raport (2012) jest bardziej etnograficzny, jest opowieścią o kinach, zawiera mnóstwo narracji. Oddaliśmy głos kiniarzom, pracownikom, mieszkańcom. Moim zdaniem, mówiąc nieskromnie, raport ten nadal jest wartościowym wkładem jednak, na pewno przez to, że nie zadbaliśmy o porządną szatę wizualną, chociażby w tworzeniu tabel, jest mniej atrakcyjny. W drugim raporcie (2013) stwierdziliśmy, że obierzemy nieco inną drogę – chcieliśmy, aby nie opisywał klimatu kin, ludzi, tego co dzieje się wokół, a pokazywał dobre praktyki, które te kina prezentują w obszarach takich jak budowanie publiczności, promocja, zarządzanie kinem, zdobywanie środków.

Skąd decyzja jeśli chodzi o kierunek, który obrał drugi raport?

K.W.: Było tak, że przyjeżdżaliśmy do miasta, w którym było jedno kino i szkoda było nie wykorzystać szansy dowiedzenia się jak najwięcej. W związku z tym zostawaliśmy na jeden dwa dni i drążyliśmy temat. Szukaliśmy mieszkańców, którzy coś pamiętają. Pytaliśmy się przy okazji o kina, które działały, a już zostały zamknięte. Czy to kino ma tradycję i jak to wpływa na uczestnictwo w kulturze w ogóle. Czy jest to połączone z uczestnictwem w innych instytucjach kultury itd. W dużych miastach, przy tych środkach, które dostaliśmy to było od początku niemożliwe. Stwierdziliśmy, że nie ma sensu jechać do Krakowa, gdzie jest kilkanaście kin i przeprowadzać rozbudowanych wywiadów, gdzie pytamy mieszkańców, kilku pracowników i jeszcze najlepiej byłych pracowników. Poszliśmy w kierunku pracowników kina i osób, które uznawaliśmy w tym za „ważnych aktorów”, czyli dziennikarza, osoby która się na kinach zna (pisała książkę o kinach w danym mieście), urzędnika związanego z kulturą miasta. W dwóch miastach poszliśmy w kierunku fokusów ze studentami, którzy chodzą do kina i wiedzą jak one wyglądają. Chcieliśmy przyjrzeć się jak kina są postrzegane. W małym mieście, z racji tego, że kino jest jedno, wystarczyło przejść się ulicą i zagadywać ludzi czy chodzą do kina, a kiedy ktoś odpowiadał, że tak – zaczynał się wywiad. Jeśli chodzi o Warszawę, schemat, w którym jedna osoba opowiada o jednym kinie nie do końca się sprawdza. Nie zakładaliśmy, że będziemy badać widownie kin – nie było to celem naszego projektu. Wystarczyłoby wtedy stanąć pod każdym kinem i przed seansem zrobić ileś wywiadów albo ankiet. Bardziej nas interesowało samo kino niż to, jak ludzie je pamiętają.

Chciałbym zapytać o projekt „Tu było kino”.  Wy chcieliście pójść dalej, tak? Co znaczy „dalej”?

K.W.: Po pierwsze było tak, że stworzono piękny album, który zapewne kosztował niemało. Album poszedł do księgarń. Tyle. Założono stronę internetową, która, niestety w kolejnych latach przestała być aktualizowana. Dotarliśmy też do kilku kin, do których oni też dotarli, i tam nas pytali czy znamy projekt „Tu było kino”? Czy on się zakończył? Jaki był efekt? Część nawet nie wiedziała, że został wydany album.  Jest to klasyczne podejście badawcze, że nie utrzymuje się kontaktu z osobą, którą się badało natomiast my nie chcieliśmy, aby było to wyłącznie zbieranie informacji, lecz aby drugi raport miał praktyczną możliwość bycia wykorzystanym przez same kina.

Inspiracją waszego projektu było „Tu było kino”?

K.W.: To było tak, że koleżanka z naszego zespołu pracowała przy tamtym projekcie i miała poczucie, że możne warto by jeszcze ten temat poszerzyć. Ja z kolei przy innych projektach badawczych miałem poczucie, że jest dużo niewykorzystywanego materiału, szczególnie w przypadku kin. Tak naprawdę wyszło to przy okazji rozmowy przy kawie, piwie, gdzie stwierdziliśmy, że warto byłoby ten temat ruszyć. Już nie pamiętam czy wtedy pojawiły się dane o cyfryzacji, ale powstał pomysł, żeby te dwie rzeczy połączyć.

Jak powstał zespół badawczy?

K.W.: Z koleżanką, która pracowała przy „Tu było kino”, a przy okazji była dziennikarką i warszawską aktywistką, której temat kinowy był bliski, połączyliśmy siły i dwie różne perspektywy podejścia do tematu. Naturalną koleją rzeczy zostały włączone osoby, który w pewnym stopniu współpracowały przy innych rzeczach.

Czyli byli to wasi znajomi?

K.W.: Tak. Zespół, który znał się wcześniej. Nie było szczególnej rekrutacji. Przy drugim projekcie mieliśmy wsparcie dwóch osób, których nie braliśmy do pełnego zespołu, które uczestniczyły w badaniach natomiast nie uczestniczyły w pisaniu raportu, a także wsparcie doktor Iwony Kurz, która napisała tekst wprowadzający. Szukaliśmy osoby, która zajmuje się tą tematyką i która przejrzy i sprawdzi raport. W tej chwili zespół ograniczony  jest do czterech osób, które pracują dalej przy projekcie o małym kinie w części, powiedzmy, dokumentacyjno–historyczno–archiwistycznej. Działamy też animacyjne w Warszawie m. in. w przyszłym miesiącu organizujemy wycieczki po starych kinach oraz coś, co można nazwać festiwalem filmów o kinach. To jest kolejny etap, który za tym poszedł. Natomiast jeśli chodzi o projekty badawcze to z tego grona naturalnie są rekrutowane osoby do pewnych działań, lecz nie do wszystkich i nie zawsze. Drugą bazą badaczy są dla nas studenci kulturoznawstwa i pokrewnych kierunków.

Cały czas mówisz o tym, że robicie dodatkowe działania, czyli wcześniejsze projekty są częścią czegoś większego?

K.W.: W zasadzie jedyną rzeczą spinającą to wszystko jest portal. Wokół niego wszystko się łączy. Wizualny materiał z badań wylądował na portalu – raporty są podwieszone. Sieć kin lokalnych i studyjnych organizuje dwa razy w roku kongresy, gdzie wszyscy się spotykają itd. Natomiast brakuje informowania na bieżąco i myślę, że weszliśmy z tym w pewną niszę. Powstał profil na Facebooku, który nie ma może jakoś nadmiernie dużo fanów (około 1500), ale jest dość aktywny w dwie strony – my wrzucamy po kilka informacji dziennie, przy czym one dotyczą stricte kin: że jakieś kino się cyfryzuje, że gdzieś kino jest zamykane, że będą jakieś środki finansowe na kina itd.

Kto zajmuje się Facebookiem?

K.W.: Facebook jest wyłącznie działaniem wolontarystycznym. Robimy to dla fanu, aby nadal działał. Nie odpowiada za to jedna osoba. Jest nas czwórka. Każdy jak ma chwilę to szuka, znajduje, wrzuca. Jest tak, że każdy z nas pracuje w innej działce poza Fundacją Obserwatorium i poza tym projektem i naturalnie zbiera informacje. Mieliśmy moment, w którym stwierdziliśmy, że zaraz skończą się badania dużych miast i co dalej z kinami? Próbowaliśmy dostać dofinansowanie na działanie samego portalu, na książkę o kinach, do której zbieramy materiały, ale niestety jak na razie się to nie udało. Temat jest jednak odłożony, a nie zamknięty. Zupełnym przypadkiem, w zeszłym roku, napisało do nas czeskie „Kino Varšava” w Libercu, że szukają partnera do projektu z programu GRUNTVIG. Było to na

tydzień przed deadlinem. Robili projekt o animacji społeczności lokalnej wokół małych kin. Mieli swoje kino, które udało im się wynająć. Mieli jednego partnera – klub filmowy w Santiago de Compostela. My byliśmy trochę z innej bajki, ale ponieważ też się tym trochę zajmujemy stwierdziliśmy, że wchodzimy w to i stąd właśnie nasze działanie animacyjne w Warszawie.

Wiesz skąd mogli dowiedzieć się, że też działacie na tym polu? Skąd was w ogóle znali?

K.W.: W jednym międzynarodowym projekcie pracowała z nimi Polka, której nie znałem, ale to po Facebooku doszedłem, że mamy wspólnych znajomych. To ona musiała nas znaleźć, bo później to właśnie ona do nas napisała i dała kontakt do Czechów.

Jak rozumiem teraz realizujecie projekt z Czechami i Hiszpanami?

K.W.: W czerwcu byliśmy w Santiago. W październiku Czesi i Hiszpanie przyjechali do nas do Warszawy, a w przyszłym roku na wiosnę, my z kolei jedziemy do Liberca.

Można powiedzieć, że Czesi was uratowali?

K.W.: Tak, projekt małych kin zdecydowanie dzięki temu przetrwał.

Przejdźmy teraz do materiałów wizualnych, do narzędzi, które wykorzystaliście. Gdybyś mógł pokrótce opowiedzieć po co wam był materiał wizualny, przede wszystkim zdjęcia?

K.W.: Przy badaniach małych kin złapałem bakcyla badań wizualnych. Zrozumiałem, że to przydaje się po powrocie. Kiedy siada się za biurkiem, dwa, trzy miesiące po badaniach i ma się tylko wywiady bez materiału wizualnego, nawet kiedy samemu odwiedziło się dane kino, strasznie dużo rzeczy umyka. Myślę, że nie chodzi nawet o analizę, ale chociażby sam język opisu jest bogatszy, jeśli ma się pod ręką materiał wizualny. To jest oczywiście dodatek, natomiast specyfika tego badania było taka, że jeżeli zajmujemy się chociażby tym, jak promują się kina, w jaki sposób próbują przyciągnąć widzów, w jaki sposób odwołują się do historii i czy to jest dla nich ważne, jak wygląda wystrój kin, jak wyglądają na zewnątrz, plakaty rozwieszone w mieście itd., to tak naprawdę bez materiału wizualnego nie poradzilibyśmy sobie.

Materiał wizualny był podpórką dla pamięci?

K.W.: Uważam, że zawsze nią powinien być . Inną sprawą jest to, że od początku założyliśmy, że będziemy zbierać materiały wizualne dokumentujące naszą pracę. Wiedzieliśmy, że będą one niezbędne do analizy, opracowania w pewnych „działkach”. Wiadomo, że jeśli chodzi o kwestię zarządzania kinem to materiał wizualny nie jest niezbędny, natomiast przy promocji jak najbardziej. Później doszliśmy do wniosku, że w obydwu raportach dobrze byłoby pójść w kierunku opisu architektury.

Czy mieliście jakąś instrukcja do robienia zdjęć? Czy po prostu fotografowaliście to, co wpadło wam w oko?

K.W.: Mieliśmy dyspozycje jeśli chodzi o dokumentację fotograficzną: miał być front budynku, sala kinowa, w miarę możliwości – pokój administracyjny. Uchwycone miały być wszelkie elementy dekoracyjne. Jeśli był neon – również był dokumentowany. Wszelkie materiały promocyjne. Ewentualnie elementy odnoszące się do historii, podkreślające tradycję. Są kina, które w żadnym stopniu nie idą w tym kierunku, stawiają na nowoczesność. Są również takie, które pomimo tego, że przechodzą na system cyfrowy to w przestrzeń kina wstawiają na przykład stare projektory bądź pokazują zdjęcia z lat 50. 60. Poprzedniego wieku. Ważna była również kwestia wszelkich udogodnień dla widza: rodzaj fotela, to, że niektóre kina posiadają specjalne oświetlenie dla matek z dziećmi czy salki do przebierania małych dzieci. To czy są kawiarnie, czy inne dodatkowe atrakcje. Było tego sporo.

Kiedy pomyśleliście o portalu internetowym?

K.W.: Już kiedy wysyłaliśmy badaczy w teren wiedzieliśmy, że stworzymy stronę www. Natomiast w momencie aplikowania o pieniądze, wyglądało to inaczej. Złożyliśmy wniosek na projekt badawczy, a potem szukając dofinansowania wiedzieliśmy, że przy okazji chcemy stworzyć portal. Żeby to nadal żyło doszliśmy do wniosku, że każdy pisze jeden, dwa teksty, które wrzuci na portal obok zdjęć. Jeśli chodzi o samo robienie zdjęć, trzy osoby z pięcioosobowego składu wykonują zdjęcia półprofesjonalnie. Część zdjęć poza typowo dokumentacyjnym charakterem ma również pewien walor artystyczny – są dobrze wykadrowane, więc nadają się do wrzucenia na portal. Z nadmiaru materiału powstał pomysł robienia materiałów promocyjnych.

Napotkaliście, jakieś problemy przy robienie zdjęć?

K.W.: Bardzo rzadko. Szczerze, byliśmy zaskoczeni, że prawie do każdego kina udało nam się wejść. Chyba, że trafiliśmy w trakcie seansu – ale to była kwestia czasu. Zarówno do sali kinowej, jak i do kabiny operatora. Mogliśmy fotografować prawie wszystko, zresztą to widać na stronie www. Na początku przygotowywaliśmy się – dzwoniliśmy, wysyłaliśmy maila, list polecający z PISFu itd. A potem robiliśmy to trochę pro forma, i większość miejsc dojeżdżaliśmy, że tak powiem, z marszu. Czasami, przyznaję, jeśli nie zdążyliśmy gdzieś, a byliśmy akurat w danym mieście, wykonywaliśmy szybki telefon, czy możemy wpaść. Przychodziliśmy, pokazywaliśmy list z PISFu, ewentualnie z Ministerstwa i zaczynaliśmy wywiad.

W jednym z raportów przeczytałem, że robiliście spacery połączone z fotograficzną dokumentacją.

K.W.: Chodziło o to, że na tyle na ile to możliwe jak najbardziej zapoznać się z kontekstem miasta, spędzania wolnego czasu, tego, co się dzieje. Później pytaliśmy o to w wywiadach. Chodziło o to, żeby szczególnie w tych małych miastach przejść się i zobaczyć, co robią ludzie, czy w większości siedzą pod sklepem i piją browar, czy siedzą na rynku, czy rzeczywiście jest jakieś miejsce tworzone przez władze miasta, gdzie ludzie mogą spędzać czas. Potem w wywiadach sprawdzaliśmy jak to się ma do chodzenia do kina. Czy wpływa to pozytywnie, czy negatywnie. W Pułtusku jednym z ulubionych zajęć młodzieży jest przesiadywanie nad rzeczką, właściwie odnogą, która przepływa tuż koło kina. Spotykają się tam, siedzą, piją piwo, to jest takie nieformalne miejsce. Natomiast w żadnym stopniu nie przekłada się to na chodzenie do kina, ale też na to, żeby kina robiły cokolwiek z nimi. Kino nie próbuje zagospodarować ludzi, którzy są blisko nich.

***

Fot. Karol Wittels

K.W.: Kino Janosik. Promocja Góralem. Olbrzymi billboard w Żywcu. Ustawiony niedaleko trasy wjazdowej, tuż po cyfryzacji kina. Powiem szczerze, że była to bardzo niestandardowa reklama, która strasznie nam się spodobała, bo większość kin podchodzi do tego jednak bardzo tradycyjnie. Albo jest to zwykła informacja najczęściej w prasie, ewentualnie na stronie internetowej. Wykupywanie billboardów jest rzadkością, a tu jeszcze zamówili sobie reklamę „z jajem”. Super. Zresztą samo kino jest nietypowe, bo jest całe wymalowane muralami autorstwa Darka Paczkowskiego.

To zdjęcie przedstawia w jakiś sposób jest to odstępstwo od normy?

K.W.: Tak, fajne, z pomysłem. Uważam, że jest to jedna z lepszych kinowych reklam jakie widziałem – przykład niestandardowej reklamy i przyciągania widzów.

***

Fot. Karol Wittels

K.W.: To zdjęcie, mimo iż nie jest nadzwyczajne, wybrałem ze względu na samo miejsce. Jest to kino prywatne w Rudzie Śląskiej. Ogromne. Na ponad osiemset miejsc. Wnuczka odzyskała to miejsce po dziadku i zajęła się prowadzeniem kina, nie znając się na tym. Niesamowity jest w nim ogrom sali kinowej, jak i samego budynku. Jest tu kawiarnia o bardzo specyficznym klimacie z muzyką jazzową. Na pierwszy rzut oka, patrząc stereotypowo, to kino nie pasuje do tego miejsca. Stąd zrodziło się nasze pytanie – kto tam właściwie przychodzi. Dookoła kopalnie, bloki, a tu kino z porządnym repertuarem, z kawiarnią na wysokim poziomie, ze świetną muzyką. Okazało się, że ludzie nawet spoza Rudy Śląskiej, przyjeżdżają specjalnie do tego kina, mimo że dosłownie za rogiem jest multipleks.

Dowiedzieliście się skąd taka popularność?

K.W.: Nie można jednoznacznie powiedzieć, że to kino jest popularne. Przychodzi tam czterdzieści osób, ale takie są teraz standardy kin. Natomiast są to lata budowania wokół kina i kawiarni stałej publiczności.

Ci sami ludzie wracają w to miejsce?

K.W.: Tak, zdecydowanie. Ciekawostką jest to, że operator kina tam mieszka. Na piętrze, obok sali ma swoje mieszkanie i w zasadzie ten człowiek stamtąd nie wychodzi. Żyje tylko w kinie. Więc tu też jest wątek biograficzny.

***

Fot. Karol Wittels

K.W.: To jest materiał historyczny – 10 przykazań filmowych w Rialto w Katowicach. Jest to wycinek prasowy, natomiast to wisi w galerii, przy kasie, w samym hallu przy wejściu. Pochodzi z dwudziestego któregoś roku, lecz kilka przykazań jest wciąż tak aktualnych, że powinny wisieć w każdym kinie. Co więcej, po wrzuceniu tego newsa na Facebooka, miał on najwięcej wejść. Doszło do 6000 dalszych udostępnień, co świadczy o tym, że ludziom się to spodobało.

Myślisz, że to ze względu na historyczność tego dokumentu, czy samą treść?

K.W.: Zdecydowanie z uwagi na treść. Cały czas pojawiały się komentarze, szczególnie jeśli chodzi o kwestię jedzenia w kinie, wydawania odgłosów, zasłaniania. Generalnie prawda jest taka, że w multipleksach często panuje dosyć chamski klimat. Spotkaliśmy też mnóstwo kin, w których są wręcz przekreślone naklejki popcornu.

***

Fot. Karol Wittels

K.W.: To jest kino Kijów w Krakowie – ma dwie sale, w tym jedną największą w Krakowie, poza multipleksami. Jest zdecydowanie nastawione na nowości repertuarowe. Natomiast wnętrze kina jest bardzo mocno osadzone w historii. Jest mnóstwo projektorów, starych zdjęć, jest przepiękna mozaika, wpisana na listę zabytków. Przy całym stawianiu na nowoczesności widzimy, że bardzo mocno osadzają się historycznie.

W zasadzie to zdjęcie mało mówi. Kiedy pokazywałeś zdjęcie budynku, to faktycznie widzę, że jest to duży budynek, neon – uzyskuję jakieś informacje. W tym przypadku jest uchwycony detal, który pokazuje projektor. Jak podejść do takiego zdjęcia?

K.W.: Było tak, że to zdjęcie w środowisku filmowym, było bardzo sentymentalne. Padała nazwa tego projektora, przypominanie, kiedy się na nim pracowało itd. Jest to na pewno przekaz bardziej dla profesjonalistów niż do każdego odbiorcy. Na portalu nie ma tylko materiału badawczego. Staramy się, żeby te zdjęcia miały jakość, coś więcej pokazywały. W każdym razie zadecydowały o tym dwie rzeczy, estetyka zdjęcia i waga historyczna w środowisku.

***

Fot. Katarzyna Kułakowska

K.W.: Poznań to jedyne miasto, w którym spotkaliśmy się z tym, że miasto wskazuje kina. Zazwyczaj kina są bardzo słabo oznakowane. Szerszym kontekstem, który wyszedł w badaniach, w pierwszym raporcie było to, że kina prywatne rzadko są traktowane jako miejsca kulturotwórcze. Są traktowane jako firmy, co strasznie denerwuje niektórych kiniarzy. Znaczna część z nich poświęca temu życie, są to ludzie, którzy robią to z pasją. Często specjalnie nie puszczają czegoś, na czym mogliby więcej zarobić właśnie po to, żeby pokazać lepsze filmy, zrobić do tego DKF itd. Natomiast ze względu na to, że jest to podmiot prywatny władze samorządowe, władze miasta czy marszałkowskie podchodzą do tego tak, że jest to firma. Ma płacić, zarabiać na siebie i tyle.

***

Przejdźmy teraz do analizy. Jak wykorzystaliście materiał wizualny w raportach?

K.W.: Po spotkaniu podsumowującym to, co udało nam się zebrać, podzieliliśmy na tematy: promocja, widzowie, historia kina, architektura. Potem podzieliliśmy cały zabrany materiał pod względem tego, co nam się przyda.

W jaki sposób redukowaliście materiał?

K.W.: Dyskusją. Nie było twardych oznaczeń. Pierwsza selekcja była taka, że jeżeli mieliśmy zdjęcia, które pokazują to samo i mamy ich dużo, to wybieraliśmy te, które pokazują więcej. Czasami jest tak, że robisz zdjęcie, a potem stwierdzasz, że tak naprawdę niewiele pokazuje, więc go nie wykorzystasz. Było tak, że osoba, która pisała dany fragment raportu czerpała z różnych materiałów. Zaczyna tworzyć się katalog typów kin, typów działań promocyjnych. Patrzymy czy to, co sfotografowaliśmy, czy da się wyciągnąć podobieństwa, czy przystają i w jaki sposób. W pierwszym raporcie nie wrzuciliśmy zdjęć, w drugim była dalsza selekcja, aby wybrać najbardziej charakterystyczne, odpowiadające temu, co napisaliśmy. To był kolejny odsiew. Czyli tego, co warto „ściąć”, aby z jednej strony było to dobre jakościowo, a z drugiej oddawało w najprostszy sposób to, o co chodziło nam w danym temacie.

Czy zdjęcia są tylko rodzajem dodatku, ilustracji? Jaką rolę pełni materiał wizualny w stosunku do tekstu w waszym raporcie?

K.W.: Jest to relacja dwustronna. W pierwszym raporcie nie wykorzystaliśmy porządnie materiałów, które przygotowały same kina. Mam wrażenie, że po części wykorzystany przez nas materiał wizualny ilustruje główne myśli, główne wątki. Myślę, że w niektórych przypadkach bez niego ciężko byłoby sobie wyobrazić chociażby kwestię architektury, wykorzystania wnętrza tudzież wszystkie materiały promocyjne. Zdjęcia pokazują nie tylko, co prezentują kina, ale jaką stylistykę obierają, jakich metod używają do promowania.

Czy dzięki materiałom wizualnym coś odkryliście?

K.W.: Uważam, że aby pisać trzeba też być badaczem. Wiadomo, że nie da się odwiedzić wszystkich miejsc. Ja również miałem taki problem – w ogóle nie uczestniczyłem w badaniach w Gdańsku. Było mi przez to bardzo ciężko pewne rzeczy sobie wyobrazić. Nawet pomimo materiału wizualnego, który dużo pomógł w stosunku do notatek i wywiadów. Potrzebowałem konsultacji z dwójką badaczy, którzy tam byli. Zawsze badacz będzie subiektywny, tego nie da się uniknąć. Naszym założeniem był szeroki kadr, szeroki plan i detale. Subiektywne było na przykład zdjęcie ukazujące projektor z bliska. Natomiast z punktu analizy do tego raportu nie ma to większego znaczenia, czy było robione z mniejszej czy większej odległości. Mieliśmy również zdjęcie ogólnego planu, na którym widać, że stoją projektory.

Pierwszy raport w ogóle nie zawiera zdjęć. Jest tekst, tabelki statystyczne i wykresy. Czy przy pierwszym raporcie pominęliście materiał wizualny?

K.W.: Nie przy analizie, natomiast nie mieliśmy środków, aby zatrudnić grafika, który wszystko przygotuje, obrobi zdjęcia a przede wszystkim zabrakło nam też czasu na porządne opracowanie pierwszego raportu. To jest jednak praca wymagająca czasu. Jest to również problem badań robionych z grantów, które mają w przeciwieństwie do niektórych akademickich projektów badawczych, bardzo określone ramy czasowe, najczęściej kończące się 31. grudnia. Na to zwykle nakłada się wiele innych rzeczy chociażby związanych wprost z działalnością fundacji. Trudności wynikają również z tego, że na robienie raportu badawczego nakłada się robienie raportu sprawozdawczego do ministerstwa. Jest to więc kwestia czasu i tego, że człowiek za plecami czuje oddech grantodawców i terminów.

Nie wystarczyło czasu na dokładną analizę?

K.W.: Z jednej strony jest to nasz problem, bo to my rozkładamy sobie proces badawczy, ustalamy harmonogram i powinniśmy się go trzymać. Druga jest taka, że projekty pisze się na 30. listopada i bardzo chciałoby się zacząć je realizować od przyszłego roku – już wtedy przygotowywać narzędzia. Prawda jest taka, że wyniki są na koniec lutego, więc to jest tak naprawdę moment, w którym możemy zacząć. Podpisanie umowy zwykle odbywa się w kwietniu. Pieniądze są na przełomie kwietnia i maja. To faktycznie jest problem. Badawczy, raczej niż Ministerstwa, że tak naprawdę na pracę zostaje 7 miesięcy. To nie jest dużo.

Rozwiązaniem mogłoby być to, że konkursy są rozstrzygane szybciej, szybciej podpisywana jest umowa? Czy do deadlinu dodawane są dodatkowe 3 miesiące?

K.W.: Od poprzedniego roku [2013] weszły projekty dwuletnie, natomiast ustawa o finansach publicznych nie pozwala nam na przenoszenie środków. Budżety i tak są tworzone osobno na każdy rok. Z każdego roku trzeba rozliczać się zarówno finansowo jak i merytorycznie. O ile wiem, na tym etapie, nie da się tego przeskoczyć. Projekty dwuletnie rzeczywiście są ciekawe, prawda jest jednak taka, że przez 7 miesięcy bardzo ciężko jest zrobić projekt badawczy, który kończy się raportem. Zimą ciężko jest robić badania, szczególnie jeśli są to badania, gdzie się dużo jeździ. Planując projekt badawczy w ten sposób mam wrażenie, że robimy badania do jesieni, potem jest przerwa, pół analizy, później zaczynamy od następnej wiosny. Biorąc pod uwagę finansowanie i system dotacji ministerialnych bardzo ciężko wymyślić, zaplanować to tak, aby było sensownie. Czy robimy dwumiesięczną przerwę i przestajemy działać? Wiem, że niektórzy to robią, ale dla mnie jest na przykład problemem czy podzielić pracę na dwa etapy. Zbierać część danych w jednym, potem w drugim roku, a dopiero potem brać się za analizę.

Rozumiem, że jest to kwestia związana z komunikacją?

K.W.: To nie jest pytanie do nas, a do ministerstwa. Do czego właściwie te raporty są potrzebne, komu i co się z nimi ma dziać. Projekt się kończy, zobowiązania wobec ministerstwa również. Raport gdzieś zawisa w internecie. Wiele projektów, które sam wcześniej realizowałem, współrealizowałem czy widziałem, rzeczywiście kończy się na tym, że publikuje się raport, organizuje konferencję prasową, wydaje się go w formie książkowej lub nie, albo ewentualnie robi się wysyłkę. Raport jest gdzieś „zawieszony” i tyle. Kto do niego dotrze, ten dotrze. W pędzie życia realizuje się kolejny projekt i nikt już nie myśli o poprzednim.

Mam wrażenie, że poradziliście sobie z tym sami, bez pomocy Ministerstwa. Wykorzystaliście badania do dalszych działań, do tego by ktoś was zauważył.

K.W.: Nie można oczekiwać od instytucji naukowych, że same wyciągną wnioski z raportów i zaczną działać, bo nie jest to ich rolą. Ponieważ działamy na pograniczu animacji, stwierdziliśmy, że mamy wyniki badań, które mówią, że małe kina działają w ten, a nie inny sposób, potrzebują takich, a nie innych działań, więc idziemy w tym kierunku. To była dobra argumentacja do pisania kolejnych projektów. Natomiast rzeczywiście moim zdaniem brakuje tego, żeby instytucje, które robiły badania nie prezentowały ich tylko w środowisku badawczym, ale właśnie w instytucji, tudzież obszarze, którego one dotyczą. Aby dalej mogło zostać to wykorzystane.

Jak wy próbowaliście dotrzeć do różnych instytucji kultury?

K.W.: To, że robiliśmy badanie po badaniu dużo nam dało. Jadąc do dużych miast mogliśmy podeprzeć się tym, co już mamy. Wysyłaliśmy raporty z zeszłorocznych działań, co w pewien sposób rekomendowało naszą aktywność. Wystąpiliśmy na kilku konferencjach, spotkaniach dla kiniarzy i instytucji kultury. Byliśmy tam obecni właśnie po to, aby zaprezentować, co udało nam się zrobić, żeby nie było to tylko spotkanie dla osób interesujących się badaniami w kulturze. Odzew był różny. Jeden człowiek – pracownik kina – stwierdził, że to, co napisaliśmy w pierwszym raporcie jest mu doskonale znane. Zapytał, po co to robiliśmy… Odzew był również pozytywny. Ostatnio byłem w Katowicach i okazało się, że ta wiedza nadal jest potrzebna. Niektórzy dowiadują się chociażby, że można badać widzów, odbiorców itd. Zabawne jest to, że temat nadal jest aktualny. Nikt nie pociągnął tych badań dalej w związku, z czym cały czas otrzymuję propozycję, aby gdzieś wystąpić, gdyż nadal jest taka potrzeba. To właściwie nawet nie jest zabawne, a wręcz smutne, że za badaniami nie idzie nic więcej.

Jak myślisz, w którą stronę zmierza badanie kultury w Polsce?

K.W.: Jeśli chodzi o badania w ogóle mam wrażenie, że osiągnęliśmy już bardzo wysoki pułap tego, co zostało zbadane na poziomie ogólnopolskim, czasami niestety niedokładnie. Nawet to, że teraz powstaje „raport o raportach” dowodzi tego, że po pierwsze kończą się tematy, po drugie już czas, aby je podsumować. Wydaje mi się również, że wiedza ta nie jest dobrze zbierana. Jest strona NCK-u, która ma sporo zebranych danych, a poza tym bardzo ciężko dotrzeć do stron, które zbierają ten materiał.

Co masz na myśli?

K.W.: Robiliśmy badania z Mazowieckim Centrum Kultury i Sztuki. Okazało się, że w pewne miejsca nie ma sensu jechać, gdyż wcześniej były tam prowadzone badania w ramach ogólnopolskich badań Stanu Kultury Małych Miast i Wsi. Dostaliśmy pozwolenie NCK-u na bezpośrednie zacytowanie fragmentów wywiadów z poprzednich badań. Jak widać nie jest to niemożliwe do przeskoczenia. Myślę jednak, że mało, kto chce to robić. Czasami byłoby wygodniej nie jeździć, a czerpać z danych, które są. Kolejną rzeczą, która nasuwa mi się na myśl jest to, że z wyjątkiem badania uczestnictwa i nie uczestnictwa, wiele tematów, szczególnie dotyczących edukacji kulturalnej, czy działalności instytucji kultury, jest opracowanych. Brakuje mi natomiast badań, które są użyteczne dla poszczególnych instytucji kultury. Wytyczne są takie, że im większy zasięg badań tym lepiej. Moim zdaniem lepszym pomysłem byłoby przekierowanie dotacji na to, aby małe instytucje mogły przeprowadzić jakieś lokalne diagnozy i badania odbiorców.

Czy jest to kwestia przekładu poziomu ogólnopolskiego na lokalny?

K.W.: Raporty ogólnopolskie pokazują pewne tendencje, a nie jednostkowe przypadki. Nawet te instytucje, które były badane, rzadko kiedy wyciągną z tego informacje dla siebie. Musiałyby mieć dostęp do surowych materiałów badawczych. Przy okazji byłoby dobrze, aby narzędzia badawcze były ogólnodostępne. Przy całym szacunku do socjologów czy antropologów sadzę, że ciągłe płacenie za to, aby po raz kolejny wymyślali coraz to nowe narzędzia nie ma sensu. Tym bardziej, że różnią się one od siebie w minimalnym stopniu. Gdyby narzędzia były ogólnodostępne spadły by pewne koszty. Natomiast, jeśli chodzi o analizę, instytucje nie powinny się nią zajmować. Zdarzyło mi się robić badanie dla pewnej instytucji, która miała środki tylko na wymyślenie narzędzi i przeprowadzenie badania. Nie mieli natomiast środków na analizę. Kiedy zakończyliśmy naszą pracę mieli ogromny problem  ze zgromadzonym materiałem. Środków rocznie na badania jest sporo, nie jest tak, że ich nie ma. Dobrze byłoby więc, aby część z nich poszła na badania lokalne.